امروزه دیگر همه می‌دانند که میلگردها برای ساخت سازه‌های بتنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما اینکه از کدام نوع میلگرد و در چه موقعیتی استفاده می‌شود را چطور؟ میلگردها دارای انواع مختلفی بر اساس شکل آج، جنس و روش تولید هستند. هر یک از این انواع میلگرد نیز کاربرد مخصوص به خود را داشته و نمی‌توان آن‌ها را به‌جای یکدیگر به کار برد. بنابراین، کاربرد انواع میلگرد با توجه به خواص، وزن، سایز و روش ساخت آن مشخص می‌شود. به‌منظور آشنایی با کاربرد میلگرد در ساخت‌وساز و اینکه هر نوع میلگرد برای استفاده در چه موقعیتی مناسب است، باید با مشخصات ساختاری میلگردها آشنا شویم. ضمن اینکه، انتخاب میلگرد مناسب برای مصارف مورد نظر نیازمند شناخت این مشخصات از میلگرد است؛ چرا که در صورت عدم آگاهی کافی، امکان خرید میلگرد تقلبی وجود دارد. در چنین مواقعی، چگونه باید میلگرد اصل را از تقلبی تشخیص دهیم؟ در این مقاله به بررسی کاربرد انواع میلگرد در ساختمان‌سازی می‌پردازیم.
معرفی انواع میلگرد
می‌توان ادعا کرد که میلگردها متنوع‌ترین محصولات فولادی هستند. این مقاطع با توجه به فاکتورهایی مانند روش تولید، آجدار بودن یا نبودن، جنس و متریال مورد استفاده در ساخت آن‌ها، کاربرد و غیره به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. با توجه به روش تولید، چهار نوع میلگرد شامل میلگرد نورد گرم، میلگرد نورد سرد، میلگرد میکروآلیاژی و میلگرد ترمکس در بازار موجودند که از بین آن‌ها میلگردهای ترمکس و میکروآلیاژی رواج بیشتری دارند.
بر اساس جنس، میلگردها به انواع مختلف فولادی، گالوانیزه، کامپوزیت، پوشش اپوکسی و میلگرد استیل تقسیم می‌شوند. میلگردهای ساده فولادی که نبض بازار آهن را در دست دارند، از قیمت بسیار مناسب نسبت به خواصی که ارائه می‌کنند برخوردارند. کاربرد نیز یکی از دلایلی است که باعث می‌شود این مقاطع فولادی شامل انواع میلگرد خاموت، راستا، ادکا، میلگرد ممان منفی، میلگرد رکابی و غیره شوند. البته باید به این نکته اشاره کرد که تقسیم‌بندی میلگردها با توجه به نوع کاربرد تنها شامل تفاوت در شکل و حالتی است که بر روی این میلگردها اعمال می‌شود. به عبارتی، در این نوع طبقه‌بندی ماهیت میلگردها از جمله جنس و خواص که تحت تأثیر روش تولید است، تغییری نمی‌کند.
انواع میلگرد بر اساس نوع استاندارد
با وجود دسته‌بندی‌های گفته شده ، اما اصلی‌ترین طبقه‌بندی میلگردهای فولادی در بازار بر اساس شکل آج آن‌هاست. بر این اساس، میلگردها به دو گروه میلگرد ساده و میلگرد آجدار تقسیم می‌شوند. این نوع دسته‌بندی بر اساس استاندارد قدیمی GOST روسیه در ایران انجام می‌شود و هنوز هم با وجود منسوخ شدن در ایران پابرجاست. مطابق این استاندارد، میلگردهای ساده با علامت A1 و میلگردهای آجدار با علامت‌های A2 تا A4 مشخص می‌شوند که به ترتیب بر میلگردهای آج مارپیچ، آج جناقی و آج مرکب دلالت دارند.
کاربرد انواع میلگرد
میلگردها مقاطعی هستند که کاربرد اصلی آن‌ها ساخت بتن مسلح یا همان بهبود خواص کششی بتن‌های سرامیکی است. بتن ماهیتی ترد و شکننده دارد که از مقاومت فشاری عالی برخوردار است اما به دلیل مقاومت کششی و برشی ضعیف، به‌راحتی در مواجهه با این نیروها می‌شکند. بنابراین، از میلگردهای فولادی برای تقویت بتن استفاده می‌شود. به همین دلیل، به میلگردهای آجداری که برای تقویت بتن به‌کار برده می‌شوند Rebar گفته می‌شود که مخفف عبارت Reinforcing Bar یا همان میلگرد تقویتی بتن است. اما آیا هر نوع میلگردی را می‌توان برای افزایش استحکام بتن در دل آن قرار داد؟ کاربرد انواع میلگرد ساده و آجدار چیست و از هر کدام از آن‌ها باید در چه موقعیتی استفاده شود؟
کاربرد میلگرد A1
میلگردهای ساده یا بدون آج که با استاندارد A1 مشخص می‌شوند، در سایزهای 6 الی 40 میلی‌متر در بازار موجودند. این میلگردها به‌علت اینکه فاقد آج هستند نباید به‌عنوان میلگردهای طولی و عرضی در فونداسیون و ساخت ستون مورد استفاده قرار گیرند. چراکه در صورت استفاده از آن‌ها به‌عنوان میلگردهای تقویتی طولی و عرضی، بتن قادر نخواهد بود در اطراف آن‌ها قفل مکانیکی تشکیل داده و در صورت اعمال بار، میلگردهای ساده در بتن شکسته شده و ممکن است جابجا شوند.
از مهم‌ترین کاربردهای میلگرد A1 می‌توان به استفاده از آن محصول به عنوان دورپیچ آرماتور، ساخت خاموت و قطعه‌سازی اشاره کرد. میلگردهای ساده در سایز بالا اغلب برای ساخت قطعات صنعتی و همچنین میخ‌های فولادی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کاربرد میلگرد A2
میلگرد A2 که نوعی میلگرد آجدار مارپیچ است، استحکام و سختی بالاتری نسبت به میلگرد A1 داشته و می‌توان از آن برای تقویت بتن به‌صورت طولی یا عرضی استفاده کرد. ضمن اینکه، میلگرد A2 از شکل‌پذیری و قابلیت جوشکاری بسیار خوبی برخوردار است. به همین دلیل می‌توان از آن برای ساخت خاموت، دیوارهای برشی، ستون‌ها، تیرها و تیرچه‌ها استفاده کرد. میلگردهای A2 در سایزهای 8 الی 40 قابل تولید هستند.
کاربرد میلگرد A3
میلگردهای A3 دارای سختی و استحکام بالاتری نسبت به میلگردهای آجدار A2 هستند. این میلگردها دارای آج جناقی بوده که پیچیده‌تر از آج میلگرد A2 است و در نتیجه استفاده از آن به‌عنوان میلگردهای تقویتی طولی و عرضی در فونداسیون، ستون‌ها، تیرهای بتنی و دیوارهای برشی رایج‌تر است. بااین‌حال، به سبب مقدار کربن بالای این محصول و شکنندگی بالای آن، کاربرد میلگرد A3 در مواردی که نیاز به فرم‌دهی و جوشکاری است محدود می‌شود. ضمن اینکه، استفاده از میلگرد A3 برای ساخت ساختمان‌های بتنی در مناطق زلزله‌خیز، توصیه نمی‌شود. میلگردهای A3 نیز در سایزهای 8 الی40 قابل تولید هستند.
کاربرد میلگرد A4
میلگرد A4 سخت‌ترین و مستحکم‌ترین نوع میلگرد فولادی با آج‌های مرکب است. مهم‌ترین کاربرد میلگرد A4 در ساخت سازه‌های سنگین و آسمان‌خراش‌ها است. این نوع میلگرد چندان در ایران مورداستفاده قرار نمی‌گیرد که دلیل آن سختی و شکنندگی بسیار بالا و نیز عدم قابلیت شکل‌پذیری و جوشکاری است. اما در صورت استفاده از آن‌ها، می‌توان در تعداد شاخه میلگرد مصرفی صرفه‌جویی کرد. چراکه وزن آن‌ها مقداری سنگین‌تر بوده و فضای طراحی کمتری را اشغال می‌کنند.
راه تشخیص میلگرد اصل و تقلبی
روش‌های مختلفی برای تشخیص میلگرد اصل از تقلبی وجود دارد اما رایج‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- توجه به علامت‌های حک‌شده بر روی میلگرد
- توجه به پلاک شناسه محصول
- توجه به برگه آنالیز و کنترل کیفی میلگرد
- انجام آزمون‌های مکانیکی بر روی میلگرد خریداری‌شده
در بین موارد یادشده در بالا، توجه به علامت اختصاری میلگرد که بر روی بدنه آن حک می‌شود راحت‌ترین روش تشخیص میلگرد اصل از تقلبی است. برای این منظور کافی است تا کد حک‌شده بر روی محصول را با نام برند کارخانه و یا مخفف نام آن تطبیق دهید. پلاک محصول نیز همچون یک شناسنامه و سند بر روی بندیل میلگرد قرار داده می‌شود و مشخصاتی از جمله نام و برند شرکت تولیدکننده، روش تولید، سایز میلگرد، وزن بندیل و غیره بر روی آن درج شده است.
برگه آنالیز شیمیایی میلگرد حاوی اطلاعات تخصصی‌تری است. در این گواهینامه، مشخصات فیزیکی، مکانیکی و شیمیایی میلگردهای فولادی بر اساس استانداردهای مرجع و تست‌های مختلف آورده می‌شود. این برگه مهم‌ترین سند برای تشخیص میلگرد اصل از تقلبی است. چراکه در صورت تردید در خواص یادشده در این شناسه می‌توانید با انجام آزمون‌های مکانیکی صحت اطلاعات درج‌شده در آن را تأیید یا رد کنید.
عوامل مؤثر بر قیمت میلگرد
میلگرد به‌عنوان پرکاربردترین مقطع فولادی در ساخت‌وساز همیشه بیشترین تقاضا را داشته و قیمت میلگرد تا حد زیادی تحت تأثیر این تقاضای زیاد قرار می‌گیرد. بنابراین، اگر میزان عرضه میلگرد به بازار به اندازه‌ای نباشد که نیاز صنایع مختلف کشور به این محصول رفع شود، قیمت میلگرد سر به فلک خواهد کشید. ضمن اینکه، میلگردهای فولادی تولید داخل با اینکه تماماً به‌صورت بومی در کشور تولید می‌شوند اما نمی‌توانند از گزند نوسانات قیمت دلار در امان باشند. حتی می‌توان گفت که تأثیر قیمت دلار بر قیمت روز میلگرد بیشتر از تأثیر میزان عرضه و تقاضا برای این محصول است.
از دیگر عوامل مؤثر بر قیمت میلگرد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قیمت مواد اولیه مانند سنگ‌آهن، گندله و آهن اسفنجی
- قیمت محصولات اولیه فولادی مانند شمش فولادی
- قیمت جهانی آهن و فولاد
- قیمت نفت و گاز و زغال‌سنگ
- هزینه‌های حمل‌ونقل
جمع‌بندی
کاربرد انواع میلگرد فولادی به مشخصه‌های ظاهری آن‌ها ازجمله ساده یا آجدار بودن میلگرد و نیز خواص مکانیکی، قابلیت شکل‌دهی و جوشکاری آن‌ها بستگی دارد. بر همین اساس، میلگردهای A1، A2، A3 و A4 کاربردهای متفاوتی داشته و هر کدام برای یک موقعیت خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. میلگردهای A2 و A3 بهترین نوع میلگرد برای استفاده به‌عنوان میلگردهای طولی و عرضی در فونداسیون و ستون‌ها هستند. کاربرد میلگرد A4 به دلیل سختی بسیار بالا و تردی بیش‌ازحد آن بسیار محدود بوده و میلگردهای A1 نیز تنها برای کاربردهای فرم‌دهی مانند ساخت خاموت مناسب هستند.
سؤالات متداول
1- کاربرد میلگرد A1 چیست؟
این میلگردها در سایزهای پایین به‌عنوان دورپیچ آرماتور و ساخت انواع حالت‌های میلگرد مانند خاموت، میلگرد رکابی و غیره کاربرد داشته و سایزهای بالای آن در قطعه‌سازی استفاده می‌شوند.
2- بهترین نوع میلگرد برای کاربرد در ساخت ستون و فونداسیون کدام است؟
میلگردهای A2 و A3 برای این منظور بسیار مناسب‌اند.
3- چگونه میلگرد اصل را از تقلبی تشخیص دهیم؟
توجه به علامت‌های حک‌شده بر روی میلگرد، پلاک شناسه محصول، برگه آنالیز و کنترل کیفی میلگرد و خرید از فروشنده معتبر از مهم‌ترین راه‌های جلوگیری از خرید میلگرد تقلبی هستند.
4- آیا نوع آج میلگرد بر روی کاربرد و قیمت آن‌ها اثرگذار است؟
شکل آج میلگرد می‌تواند تعیین‌کننده کاربرد میلگرد باشد اما قیمت میلگرد معمولاً بر اساس وزن و سایز، قیمت دلار، میزان عرضه و تقاضا و… تعیین می‌شود و چندان به نوع آج میلگرد بستگی ندارد.