میلگرد یا round bar یک محصول فولادی با سطح مقطع دایره‌ای و طول زیاد است که به‌صورت ساده یا آجدار تولید می‌شود. اصلی‌ترین کاربرد میلگرد فولادی در مقاوم‌سازی بتن برای ساخت سازه‌های اسکلت بتنی است. بتن یک ماده سرامیکی و ترد است و استحکام کششی پایینی دارد که موجب ضعف و عدم پایداری آن در برابر تنش‌های کششی می‌شود. استفاده از میلگرد فولادی برای تقویت بتن روش بسیار کارآمدی است که منجر به ساخت بتن مسلح می‌شود. به‌همین دلیل به این مقاطع فولادی میلگردهای تقویتی هم گفته می‌شود و از آن‌ها تحت عنوان rebar که مخفف reinforcement bar است یاد می‌شود.
کاربرد انواع میلگرد چیست؟
میلگردها پرکاربردترین مقطع فولادی ساختمانی هستند و چون دامنه کاربردی آن‌ها بسیار وسیع است، باید در انواع مختلفی تولید شوند تا پاسخگوی نیاز تمام بخش‌ها در هر صنعتی باشند. تنوع بالا در شکل و ظاهر، جنس، سایز، میزان مقاومت و تعداد بالای تولیدکنندگان میلگرد سبب شده تا میلگردها به طور گسترده‌ای در ساختمان‌سازی، ساخت قطعات صنعتی، ساخت ماشین‌آلات و غیره مورد استفاده قرار گیرند.
حال این مسئله مطرح می‌شود که از بین این همه میلگرد موجود در بازار، کدام‌یک بهتر است؟ چطور میلگردی متناسب با کاربرد خود انتخاب کنیم؟ آیا انواع میلگرد از نظر قیمتی متفاوت از یکدیگرند؟ خرید کدام نوع میلگرد صرفه اقتصادی بیشتری دارد؟ تست میلگرد چیست و چگونه می‌توان از اطلاعات تست میلگرد مطلع شد؟ برای پاسخ به این پرسش‌های اساسی که باید در هنگام خرید میلگرد به آن‌ها پاسخ دهیم، نیازمند شناخت دقیق خواص، مشخصات و کاربردهای هر یک از انواع میلگرد هستیم.
انواع میلگرد از نظر شکل و ظاهر
رایج‌ترین دسته‌بندی میلگردها، تمایز آن‌ها از نظر شکل ظاهری است. این مقاطع چه از نوع فولادی و چه در جنس‌های دیگر، به دو حالت ساده یا آجدار در بازار موجود هستند. میلگردهای ساده دارای سطح خارجی صاف در تمام طول خود بوده اما میلگردهای آجدار حاوی یک سری الگوهای تکرارشونده و برجسته موسوم به آج بر روی سطح خود هستند. شکل این آج‌ها نیز با یکدیگر متفاوت است.
بر اساس استاندارد روسی GOST 5781، میلگردها به چهار دسته A1، A2، A3 و A4 تقسیم می‌شوند. هرچند که در بسیاری از کشورها دیگر از این استاندارد استفاده نمی‌شود، اما بازار ایران همچنان به استفاده از این استاندارد روسی پایبند است. مطابق این استاندارد، میلگرد ساده با علامت A1 و میلگردهای آجدار با علامت‌های A2 تا A4 معرفی می‌شوند.
دلیل اینکه سه علامت برای میلگردهای آجدار تعریف شده است به شکل ظاهری آج آن‌ها مربوط می‌شود. میلگردهای A2 دارای آج جناقی، میلگردهای A3 دارای آج مارپیچ و میلگردهای A4 دارای آج مرکب هستند. تفاوت انواع میلگردها از نظر شکل ظاهری پیامدهای مهمی در پی دارد که شامل تفاوت در خواص، کاربرد و قیمت آن‌ها می‌شود. در ادامه به هر یک از این موارد خواهیم پرداخت.
انواع میلگرد از نظر جنس
شاید تصور کنید که تمامی میلگردها از نوع فولادی هستند و تنها این نوع میلگرد را در هنگام ساخت ساختمان‌های بتنی دیده باشید. اما باید بدانید که اصلاً این‌طور نیست و میلگردها از نظر جنس تنوع زیادی دارند. ولی از آنجایی‌که نوع فولادی آن در عین برخورداری از خواص مطلوب قیمت بسیار مناسبی دارد، از این جنس میلگرد برای کاربردهای معمول ساختمان‌سازی استفاده می‌شود.
میلگردها از نظر جنس شامل انواع میلگرد فولادی یا آهنی، کامپوزیتی، استیل یا ضد زنگ، اپوکسی، گالوانیزه و فایبرگلاس می‌شوند. هرکدام از این میلگردها خواص منحصربه‌فردی داشته و اختلاف قیمتی زیادی دارند. در نتیجه باید در انتخاب و خرید آن‌ها دقت شود تا متناسب با نیاز و شرایط پروژه باشند.
میلگرد فولادی
رایج‌ترین نوع میلگردها، آهنی یا فولادی هستند. از این نوع میلگردها به‌منظور تقویت بتن برای ساخت فونداسیون و ستون در سازه‌های بتنی چندطبقه استفاده می‌شود. میلگرد فولادی با توجه به قیمت و امکان تهیه آسان، به‌صرفه‌ترین نوع میلگرد برای کاربرد در ساختمان‌سازی است.
میلگرد گالوانیزه
میلگردهای گالوانیزه همان میلگردهای فولادی هستند که با پوششی از جنس روی، تقویت شده‌اند. دلیل این امر مربوط به مقاومت بالای فلز روی نسبت به خوردگی است که از میلگرد فولادی زیرین در برابر رطوبت و عوامل خورنده محافظت می‌کند. با وجود خواص مطلوبی که میلگرد گالوانیزه دارد اما نگهداری از آن نیز سخت است. چراکه در صورت آسیب مکانیکی، لایه روی که ضخامت آن در حد میکرون است از سطح میلگرد کنده شده و خواص مقاومت به خوردگی میلگرد افت می‌کند. همچنین قیمت میلگردهای گالوانیزه بیشتر از میلگردهای فولادی معمولی است.
میلگرد استیل
بهترین نوع میلگرد از نظر خواص کاربردی آن همین میلگرد استیل است. اما درعین‌حال گران‌ترین میلگرد موجود در بازار نیز محسوب می‌شود. به‌همین دلیل به‌صرفه نیست که از آن در کاربردهای معمول مانند ساختمان‌سازی استفاده شود. خواص شیمیایی این نوع میلگرد حتی از میلگردهای گالوانیزه هم بهتر است و در صورت خراش سطحی قابلیت مقاومت به خوردگی آن دچار افت نمی‌شود. از میلگردهای استیل در صنایع حساس مانند صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و ساخت تجهیزات پزشکی استفاده می‌شود.
میلگرد کامپوزیتی
میلگردهای کامپوزیتی عمدتاً از الیاف کربن و یا بازالت ساخته می‌شوند و نسبت به میلگردهای فولادی وزن سبک‌تری دارند. عدم رسانایی الکتریکی، استحکام کمتر و مقاوم در برابر خوردگی، از دیگر وجه‌های تمایز میلگرد کامپوزیتی و میلگردهای فولادی است.
میلگرد اپوکسی
نوع دیگری از میلگردهای فولادی، میلگردهایی با پوشش اپوکسی هستند که با رنگ سبز قابل تشخیص‌اند. این لایه اپوکسی از میلگرد فولادی در برابر عوامل خورنده و زنگ‌زدگی محافظت می‌کند. میلگردهای اپوکسی از نظر قیمت هم‌رده با میلگردهای گالوانیزه هستند.
میلگرد فایبرگلاس
میلگردهای فایبرگلاس زیرمجموعه میلگردهای کامپوزیتی هستند اما به دلیل افزایش کاربرد آن‌ها، به صورت یک دسته جدا طبقه‌بندی می‌شوند. عایق الکتریکی، مقاوم در برابر بارگذاری ناگهانی، وزن سبک و قیمت مناسب از ویژگی‌های برجسته این نوع میلگرد است.
انواع میلگرد از نظر سایز
سایز میلگرد که همان قطر آن است، اولین فاکتوری است که در هنگام خرید این محصولات با آن مواجه می‌شوید. سایز میلگرد ارتباط مستقیمی با وزن، مقاومت و قیمت میلگرد دارد و باید به‌طور دقیق و بر اساس الزامات طراحی انتخاب شود. میلگردهای فولادی معمولاً در سایزهای 8 تا 40 در بازار موجود هستند. البته میلگردهای ساده به‌دلیل استفاده در کاربردهای خمکاری ممکن است دارای سایز 5.5، 6 و 6.5 باشند.
هرچه سایز میلگرد افزایش یابد، به‌منزله سنگین‌تر شدن میلگرد، افزایش مقاومت کششی و افزایش قیمت آن است. رایج‌ترین و پرفروش‌ترین سایزهای میلگرد شامل میلگردهای 12، 14، 16، 18 و 20 می‌شوند که در ساختمان‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع میلگرد بر اساس کارخانه تولیدکننده
امروزه تعداد تولیدکنندگان میلگرد به حدی رسیده که مشتریان برای انتخاب محصولات خود به رنج وسیعی از محصولات با ویژگی‌ها و کیفیت‌های متفاوت دسترسی دارند. اما آیا همه این کارخانه‌ها محصولاتی با کیفیت مشابه تولید می‌کنند؟ قطعاً پاسخ منفی است. پس چگونه می‌توان میلگردهای باکیفیت را در بازار تشخیص داد؟ خرید میلگرد از کدام کارخانه‌ها به‌صرفه‌تر است؟
بهترین میلگردهای فولادی برای ساختمان که در بازار موجود هستند، مربوط به کارخانه ذوب آهن اصفهان هستند. این عنوان به محصولات ذوب آهن به سبب تطابق وزن آن‌ها با وزن درج‌شده در جدول اشتال اختصاص داده شده است. هرچه وزن میلگرد و وزن جدول اشتال بیشتر به هم نزدیک باشد حاکی از کیفیت بالای میلگرد و مقاومت بالای آن است.
با اینکه میلگرد ذوب آهن حرف اول را در بازار ایران می‌زند اما کارخانه‌های دیگری هم در این زمینه مشغول فعالیت هستند که توانسته‌اند استاندارد محصولات خود را به حد استاندارهای بین‌المللی برسانند و خود را در زمره بهترین تولیدکنندگان میلگرد قرار دهند. در همین راستا، برترین برندهای میلگرد موجود در بازار ایران عبارت‌اند از:
- میلگرد ظفر بناب
- میلگرد شاهین بناب
- میلگرد فولاد البرز ایرانیان (میلگرد فایکو)
- میلگرد میانه
- میلگرد نیشابور
- میلگرد زاگرس
- میلگرد ابهر
- میلگرد کاشان
انواع میلگردها از نظر نوع و کاربرد
کاربرد میلگردها در ساختمان‌سازی بر همه روشن و واضح است. از این مقاطع فولادی برای افزایش مقاومت بتن در فونداسیون و ستون‌ها استفاده می‌شود که در این حالت به آن میلگرد راستا گفته می‌شود. اما شاید افراد زیادی از اینکه میلگرد در چه حالت‌های دیگری در ساختمان به‌کاربرده می‌شود اطلاعی نداشته باشند. این حالت‌ها از طریق خمکاری میلگرد قابل‌دستیابی هستند و برای مصارف منحصربه‌فردی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع میلگرد از نظر نوع و کاربرد شامل موارد زیر می‌شوند:
- میلگرد اروپایی
- میلگرد حرارتی
- میلگرد ترانس
- میلگرد نرمال
- میلگرد کلاف
- میلگرد حرارتی
- میلگرد تقویتی
- میلگرد بستر
- میلگرد ممان منفی
- میلگرد زیگزاگی
انواع میلگرد از نظر مقاومت
میلگردها بر اساس مقاومت نیز دسته‌بندی خاص خود را دارند. این تقسیم‌بندی در واقع طبق استاندارد ملی ایران انجام می‌شود تا جایگزینی برای استاندارد قدیمی روسی باشد که میلگردها را به صورت A1 تا A4 طبقه‌بندی می‌کرد. میلگردها برحسب مقاومت شامل انواع س 240، آج 340، آج 400 و آج 500 کی شوند. س 240 بر میلگرد ساده دلالت داشته و سایر موارد یادشده به ترتیب معادل میلگردهای A2، A3 و A4 هستند. این عددها حداقل استحکام تسلیم میلگرد را نشان می‌دهند.
انواع میلگرد مصرفی در بتن
تا اینجا با اشکال مختلف میلگرد آشنا شدیم اما برخی حالت‌های میلگرد از اهمیت بیشتری برخوردارند که آن‌ها را نمی‌توان در دسته‌های دیگر قرار داد و خود به صورت یک گروه مستقل معرفی می‌شوند. مهم‌ترین شکل‌های میلگرد مصرفی در بتن عبارت‌اند از:
- میلگرد راستا: استفاده از میلگرد راستا به صورت طولی در قسمت‌های فونداسیون و ستون
- میلگرد خاموت: میلگردهای خمکاری شده با قرارگیری در فواصل مشخص به منظور مهار میلگردهای راستا
- میلگرد سنجاقی: میلگردهای مورد استفاده برای برقراری اتصال بین میلگردهای طولی و خاموت
- میلگرد خرک: میلگردهای مورد استفاده به صورت عرضی و به منظور تقویت در قسمت بالای فونداسیون
- میلگرد رکابی: میلگرد رکابی شامل میلگردهای مورد استفاده در ساخت دیوارهای بتنی و نگه‌داشتن آن‌ها به صورت افقی و عمودی
- میلگرد ادکا: قابلیت تحمل نیروهای برشی زیاد و استفاده در قسمت‌های تکیه‌گاهی
سوالات متداول
1- انواع میلگردها به چه صورتی دسته‌بندی می‌شوند؟
میلگردهای مورد استفاده در ساختمان بر اساس شکل و ظاهر، جنس، سایز، کاربرد به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند.
2- میلگردها بر اساس جنس به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
میلگردها در انواع جنس‌های فولادی یا آهنی، استیل، گالوانیزه، کامپوزیتی، پوشش اپوکسی و فایبرگلاس در بازار موجودند.
3- میلگردهای ساده و آجدار در بازار چگونه مشخص می‌شوند؟
طبق استاندارد قدیمی روسی، میلگرد ساده با نماد A1 و میلگردهای آجدار با نمادهای A2، A3 و A4 مشخص می‌شوند. این میلگردها بر اساس نوع مقاومت با نامه‌ای س 240، آج 340، آج 400 و آج 500 در بازار معرفی می‌شوند.
4- انواع میلگرد مصرفی در بتن کدام‌اند؟
میلگرد راستا، خاموت، میلگرد سنجاقی، میلگرد خرک، میلگرد رکابی، میلگرد راستا و میلگرد ادکا مهم‌ترین میلگردهای مصرفی در بتن هستند که به صورت طولی، عرضی و یا خمکاری شده در بتن قرار می‌گیرند.