به‌دلیل اینکه مقاطع فولادی در تناژ بالا خریداری می‌شوند، هرگونه اشتباه در خرید محصولات تقلبی و بی‌کیفیت، زیان مالی هنگفتی را به‌همراه خواهد داشت. بنابراین، تشخیص مقاطع فولادی باکیفیت از بی‌کیفیت از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و برای جلوگیری از هدر رفت سرمایه و بودجه‌های عمرانی ضروری است. حال سوالی که پیش می‌آید این است که برای تشخیص آهن‌آلات اصل از تقلبی چه اطلاعاتی مورد نیاز است؟ آیا با دانش عمومی نیز می‌توان چنین پروسه‌ای را طی کرد یا اینکه نیاز به آموزش تخصصی و ترفندهایی خاص دارد؟ در این مقاله در مورد نحوه تشخیص مقاطع فولادی اصل از تقلبی همچون میلگرد، تیرآهن، نبشی و ناودانی، انواع ورق‌های فولادی، لوله و پروفیل اشاره خواهیم کرد.
روش های شناسایی میلگرد استاندارد و اصل
میلگرد مهم‌ترین مقطع فولادی مورد استفاده در ساختمان‌سازی، مخصوصاً در ساخت ساختمان‌های اسکلت بتنی است. به‌دلیل اینکه میلگردها در تناژ و تعداد شاخه بالا خریداری می‌شوند، تشخیص میلگرد باکیفیت که از خواص مطلوبی برخوردار باشد و قیمت مناسبی هم داشته باشد، بسیار مهم است.
برای تشخیص میلگرد اصل از تقلبی روش‌های بیشتری نسبت به سایر مقاطع فولادی وجود دارد که به شرح زیر هستند:
-
- توجه به علامت اختصاری حک‌شده بر روی میلگرد
-
- توجه به پلاک محصول نصب‌شده بر روی میلگردها
-
- تطابق وزن میلگرد با وزن درج‌شده در جدول اشتال
-
- بررسی گواهی کنترل کیفیت میلگرد
-
- توجه به رنگ و تغییرات شکل ظاهری میلگرد
تشخیص میلگرد اصل از طریق علامت اختصاری
اولین قدم در تشخیص میلگرد باکیفیت و اصل از میلگرد تقلبی، توجه به علامت اختصاری حک‌شده بر روی میلگرد است. این علامت اختصاری شامل نام مخفف کارخانه تولیدکننده به همراه روش تولید و سایز میلگرد است. در صورتی که نشان و مخفف نام شرکت تولیدکننده با نام واقعی آن تطابق نداشته باشد، نشان از تقلبی بودن میلگرد خواهد داشت. ضمن اینکه، باید توجه شود که نحوه حک شدن علائم بر روی میلگرد به چه صورت است. برخی کارخانه‌ها هر یک از حروف علائم را در بین هر آج از میلگرد قرار می‌دهند اما برخی تولیدکنندگان کل علائم را به صورت یکجا بین دو آج قرار می‌دهند.
تشخیص میلگرد اصل از روی پلاک
با وجود اینکه علامت اختصاری میلگرد اطلاعات خوبی در اختیار شما قرار می‌دهد، اما این اطلاعات تمام آنچه بتوان با آن‌ها میلگرد اصل را از تقلبی تشخیص داد، نیست. پلاک‌هایی که بر روی هر بندیل میلگرد نصب می‌شوند حاوی اطلاعات جامع‌تری از قبیل نام کامل کارخانه تولیدکننده، سایز و مشخصات ساختاری میلگرد، علامت استاندارد، روش تولید، شماره ذوب، طول و وزن شاخه و تاریخ تولید می‌شود. استفاده از پلاک محصول میلگرد روش مطمئن‌تری برای تشخیص میلگرد باکیفیت و اصل است.
تشخیص میلگرد اصل بر اساس وزن
میلگردهای استاندارد دارای وزنی نزدیک به وزن درج‌شده در جدول اشتال میلگرد هستند. جدول اشتال، وزن هر سایز از میلگرد را بر‌اساس مشخصات ابعادی آن و معتبرترین استانداردهای ساخت ارائه می‌کند و میلگردهایی که وزن آن‌ها به وزن اشتال نزدیک است در بازار به میلگرد سنگین معروف هستند. اما این نوع میلگردها استانداردترین میلگردهای موجود در بازار هستند که میلگرد ذوب آهن اصفهان یکی از این موارد است.
کمتر بودن وزن میلگرد باعث می‌شود این مقطع فولادی در مواجهه با مقدار باری که برای آن طراحی شده است، مقاومت مطلوبی نداشته باشد. برخی کارخانه‌ها اقدام به تولید میلگردهای سبک که وزن کمتری نسبت به وزن جدول اشتال دارند می‌کنند اما این میلگردها نیز استاندارد بوده و چون با توجه به استاندارد ساخت متفاوتی مانند استاندارد ملی ایران ساخته شده‌اند، وزن آن‌ها متفاوت با وزن جدول اشتال است. جدول اشتال بر اساس استاندارد DIN آلمان تدوین شده است. با این حال، وزن این میلگردهای سبک نیز در محدوده مجاز تعریف‌شده توسط استاندارد ملی ایران قرار دارد و بنابراین از کیفیت مناسبی برخوردار هستند. شما می‌توانید با مطالعه راهنمای محاسبه وزن میلگرد آجدار هنگام خرید، محصول را به درستی وزن‌کشی کنید.
تشخیص میلگرد اصل از طریق بررسی گواهینامه کنترل کیفیت
گواهینامه کنترل کیفیت میلگرد شامل اطلاعات تخصصی‌تری نسبت به علامت اختصاری و اطلاعات درج‌شده بر روی پلاک محصول است. این اطلاعات شامل تست‌های کنترل کیفی مانند تست‌های مکانیکی، آنالیز شیمیایی و خواص فیزیکی محصول از جمله سایز، گرید، وزن، استاندارد مرجع، استاندارد معادل، کد نمونه، و بازه‌های استاندارد تعریف‌شده برای هر آنالیز می‌شود.
برای بررسی گواهینامه کنترل کیفی میلگرد نیاز به دانش متالورژی و اطلاع از نحوه تفسیر تست‌ها و آنالیزهای شیمیایی و مکانیکی خواهید داشت. چنانچه تست‌های انجام شده بر روی نمونه در محدوده استاندارد تعریف شده قرار گیرند، نشان از کیفیت مطلوب میلگرد داشته و اصالت کالا تأیید می‌شود.
تشخیص میلگرد اصل از روی تغییرات ظاهری و رنگ
میلگردهای باکیفیت باید عاری از هرگونه آثار زنگ و خوردگی باشند. با وجود اینکه برخی افراد از میلگردهای زنگ‌زده نیز استفاده می‌کنند، اما در صورتی چنین امری ممکن است که آثار زنگ سطحی بوده و به‌صورت گسترده بر روی سطح میلگرد وجود نداشته باشد. چنانچه خوردگی میلگرد عمقی باشد و رنگ میلگرد در اکثر نقاط به نارنجی متمایل شود، استفاده از چنین میلگردی مجاز نخواهد بود و این یعنی میلگرد مورد نظر از کیفیت لازم برخوردار نیست. همچنین در حین کاربرد دچار شکست زودتر از موعد خواهد شد. میلگردهای استاندارد و با کیفیت داری رنگ خاکستری و تیره هستند. بنابراین اطلاع از میزان شکست‌پذیری میلگرد بسیار مهم است.
تشخیص تیرآهن اصل از تقلبی
تیرآهن‌های فولادی بیشترین کاربرد را در ساخت سازه‌های فلزی دارند و پس از میلگرد، دومین مقطع فولادی پرفروش به شمار می‌روند. بنابراین، خرید تیرآهن‌هایی که از کیفیت مطلوب برخوردار هستند تا بتوانند الزامات طراحی را برآورده سازند، بسیار مهم است. از طرف دیگر، وزن هر شاخه تیرآهن بسیار بیشتر از وزن هر شاخه میلگرد است و چنانچه در خرید تیرآهن دچار اشتباه شوید و یک محصول بی‌کیفیت و تقلبی تهیه کنید، متحمل ضرر مالی بسیار زیادی خواهید شد.
نحوه تشخیص تیرآهن اصل از تقلبی نیز مشابه با میلگرد است. برای تشخیص تیرآهن با کیفیت از بی‌کیفیت باید به موارد زیر توجه کرد:
-
- شکل ظاهری تیرآهن
-
- انطباق وزن تیرآهن با وزن جدول اشتال
-
- علائم حک‌شده بر روی تیرآهن
-
- توجه به پلاک تیرآهن
-
- رنگ تیرآهن
-
- قابلیت جوش‌پذیری تیرآهن
-
- بسته‌بندی تیرآهن و وزن هر بسته
نحوه تشخیص ورق های بی کیفیت و غیر اصل در بازار
به‌دلیل تنوع زیادی که ورق‌های فولادی دارند، برای تشخیص اصالت و کیفیت آن‌ها باید دقت بیشتری به‌کار برد. بااین حال، برخی مشخصات کلی در تمام ورق‌های مرغوب یکسان است و توجه به این مشخصه‌ها نخستین گام در تشخیص ورق‌های باکیفیت از بی‌کیفیت است.
ورق‌ها مقاطعی با ضخامت کمتر از 6 میلی‌متر و مسطح هستند که برخورداری از سطح صاف و یکنواخت و بدون هیچ‌گونه آثار خراش، کندگی، تاب و پیچ‌خوردگی از جمله نشانه‌های سلامت و کیفیت ورق فولادی است. اما توجه داشته باشید که سطح ورق‌های مختلف متفاوت از هم بوده و برخی از آن‌ها مانند ورق روغنی که به روش نورد سرد تولید می‌شوند، به‌طور معمول کیفیت سطحی بهتری نسبت به ورق‌های سیاه دارند. اما این به معنای بی‌کیفیت بودن ورق‌های سیاه نیست و این محصولات تنها به‌دلیل فرآیند تولید ورق سیاه در دمای بالا دارای سطح خشن و زبر می‌شوند.
ورق‌های گالوانیزه نیز سطحی صاف دارند و عاملی که آن‌ها را از ورق‌های فولادی دیگر متمایز می‌کند، وجود نقش‌های گل مانند بر روی سطح آن‌هاست. ورق‌های گالوانیزه بر اساس نقش‌ها به سه دسته شامل ورق‌های صاف بدون گل، ورق گالوانیزه گل ریز و ورق گالوانیزه گل درشت تقسیم می‌شوند. هر چقدر این گل‌ها ریزتر و کوچک‌تر باشند، نشان از کیفیت مطلوب و خواص سطحی بهتر ورق گالوانیزه دارد. ضمن اینکه، اندازه‌گیری ضخامت پوشش در ورق‌های گالوانیزه و رنگ این پوشش‌ها در تشخیص ورق گالوانیزه باکیفیت مؤثر خواهد بود.
درباره ورق‌های رنگی نیز باید اشاره کرد که کیفیت رنگ و چسبندگی آن‌ها یکی از عوامل تعیین کیفیت این ورق‌هاست. همچنین، یکپارچگی رنگ و عدم وجود خراش و لکه بر روی آن‌ها از دیگر موارد تعیین‌کننده ورق‌های رنگی باکیفیت است. این ورق‌ها نسبت به ورق‌های سیاه و به‌طورکلی ورق‌های نورد گرم، ضخامت کمتری دارند.
تشخیص نبشی و ناودانی اصل
نبشی و ناودانی مقاطعی فولادی با مشخصات ساختاری و فنی تقریباً مشابه هستند و بنابراین نحوه تشخیص اصالت و کیفیت در آن‌ها مشابه یکدیگر است. برای تعیین نبشی و ناودانی باکیفیت توجه به نکات زیر بسیار مفید خواهد بود:
-
- مشخصات ظاهری و ساختاری نبشی و ناودانی
-
- میزان تحمل بار نبشی و ناودانی
-
- برند و لوگوی کارخانه تولیدکننده
-
- استاندارد تولید
-
- روش تولید
نبشی و ناودانی به دو روش پرسی و فابریک تولید می‌شوند و تفاوت خروجی این دو خط تولید در شکل ظاهری محصولات است. نبشی‌ها و ناودانی‌هایی که به روش پرسی تولید می‌شوند حاوی یک زاویه بیرونی منحنی شکل هستند. اما آن‌هایی که به‌روش فابریک تولید می‌شوند دارای زاویه‌ای کاملاً 90 درجه بوده و بدون انحنا هستند. بنابراین، توجه به این نکته می‌تواند در تشخیص نبشی و ناودانی اصل مفید باشد.
نکته دیگر، توجه به ضخامت بال و جان و نیز وزن نبشی و ناوانی است. این ضخامت در محصولات مختلف متفاوت است، اما معمولاً محصولات موجود در بازار دارای ضخامتی بین 3 تا 28 میلی‌متر هستند. وزن نبشی و ناودانی نیز هرچقدر به وزن درج‌شده در جدول اشتال نزدیک‌تر باشد، بیانگر کیفیت بالای محصول است. هرچه مقدار وزن این مقاطع از حالت استاندارد آن‌ها یعنی وزن جدول اشتال فاصله گیرد، میزان تحمل بار آن‌ها کاهش یافته و منجر به افت کیفیت نبشی و ناودانی می‌شود.
مقاطع باکیفیت دارای شناسنامه محصول بوده که نبشی و ناودانی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. در این برگه، اطلاعات تکمیلی همچون روش تولید، نام کارخانه تولیدکننده، گرید ورق فولادی مورد استفاده و مشخصات فنی دیگر آورده می‌شود. همچنین، توجه به استاندارد تولید نیز می‌تواند در تشخیص نبشی و ناودانی اصل از تقلبی کمک‌کننده باشد. این مقاطع معمولاً بر اساس استانداردهایی چون DIN EN 10056-1، ASME S1-36 و ASTM A 36 تولید می‌شوند.
چگونه لوله اصلی را از تقلبی تشخیص دهیم؟
به‌دلیل اینکه لوله‌های فولادی معمولاً از نظر کارایی متفاوت از دیگر مقاطع فولادی هستند و از آن‌ها برای انتقال سیالات و مواد خورنده نیز استفاده می‌شود، روش تشخیص کیفیت آن‌ها متفاوت از دیگر مقاطع است. مهم‌ترین فاکتورها در تعیین و تشخیص لوله اصل از تقلبی عبارت‌اند از:
-
- توجه به ظاهر لوله
-
- تراشه‌های میلینگ لوله
-
- درز جوش در لوله‌های درزدار
-
- تست‌های کنترل کیفی برای لوله‌های استیل
ظاهر لوله اولین قسمتی از آن است که در تعیین کیفیت لوله نقش دارد. لوله‌های باکیفیت دارای سطح داخلی و خارجی صاف هستند و آثار عیوبی مانند حباب، فرورفتگی، ناخالصی و عواملی از این قبیل در سطح داخلی و خارجی آن‌ها مشاهده نمی‌شود. تراشه‌های لوله‌هایی که با ماشین جوشکاری میل می‌شوند به رنگ روشن بوده و به راحتی دچار تاخوردگی نمی‌شوند و نمی‌شکنند. لوله‌های باکیفیت دارای رنگ روشن بوده و آثار تاخوردگی و شکست در آن‌ها مشاهده نمی‌شود.
درز جوشکاری در لوله‌ها باید دارای محل پیچش صاف و متقارن اطراف حلقه‌های لوله باشد و عمق پیچش در آن‌ها نباید کمتر از سطح لوله باشد. ضمن اینکه، تلرانس هم‌راستایی در دو طرف دایره‌های خارجی درز جوش نباید بیش از 10 درصد از ضخامت لوله باشد. محل پیچش نیز باید محکم و صاف و قسمت پایین آن کمی پهن‌تر باشد. لوله‌های بی‌کیفیت حاوی ناخالصی، سوراخ‌های ریز، بدشکلی یا آسیب در پایین محل‌های پیچش جوش هستند. در لوله‌های باکیفیت، محل درز جوش صاف و منظم بوده و بعد از فشار جوشکاری، انتهای جوش در آن‌ها کمی بلندتر خواهد بود.
برای تشخیص لوله‌های استیل از روش‌هایی همچون تست مغناطیسی، مقاومت به خوردگی، آزمایش سولفات مس و آزمایش اسیدسولفوریک استفاده می‌شود. برای تشخیص لوله‌های استیل آستنیتی از فریتی، از روش تست مغناطیسی استفاده می‌شود. تست مقاومت به خوردگی نیز این نوع لوله‌ها را از لوله‌های فولادی معمولی متمایز می‌کند. روش تست سولفات مس سریع‌ترین روش برای تشخیص بین لوله‌های فولادی ضدزنگ و لوله‌های فولادی ساده کربنی است. تست سولفوریک اسید نیز در تشخیص لوله‌های استیل در گریدهای مختلف 302، 316، 317 و 304 کاربرد دارد. هر چه نتایج این تست‌ها در محدوده استاندارد تعیین شده قرار گیرند، نشان از کیفیت مطلوب لوله‌های استیل دارد.
نحوه تشخیص پروفیل اصل از تقلبی
پروفیل فولادی مقاطعی طویل با سطح مقطع بسته به شکل مربع یا مستطیل هستند که از طریق شکل‌دهی به ورق فولادی تولید می‌شوند. بنابراین، نخستین قدم در تعیین کیفیت پروفیل، اطلاع از کیفیت ورق فولادی مورد استفاده در تولید آن‌ها است. اما برخی مشخصه‌ها نیز به خود محصول مربوط شده و برای تشخیص پروفیل اصل از تقلبی باید آن‌ها را مد نظر قرار داد.
مهم‌ترین فاکتور تعیین‌کننده، وزن پروفیل است. نزدیک بودن وزن این مقاطع به وزن جدول اشتال پروفیل نشان از کیفیت مطلوب پروفیل دارد. چراکه در آن صورت تحمل بار و دیگر خواص مکانیکی پروفیل در محدوده استاندارد خواهد بود. وزن پروفیل ارتباط مستقیمی با ضخامت و ابعاد آن دارد و به همان نسبت نیز بر قیمت پروفیل تأثیر می‌گذارد. البته پروفیل‌های با ضخامت پایین قیمت بالاتری دارند. این امر به سخت بودن فرآیند تولید آن‌ها و دشوار بودن شکل‌دهی به ورق‌های با ضخامت پایین مربوط می‌شود.
یکی دیگر از نکات مهم در تشخیص پروفیل باکیفیت از بی‌کیفیت، توجه به ظاهر آن‌ها و دقت ابعادی بالا و عدم اعوجاج در لبه‌ها است. هرچه دقت ابعادی و کیفیت سطح بالاتر باشد، پروفیل مورد نظر کیفیت بیشتری داشته و قیمت آن نیز واقعی‌تر خواهد بود.
کلام آخر درباره نحوه تشخیص مقطع فولادی اصل و تقلبی
به دلیل کاربرد گسترده‌ای که مقاطع فولادی مختلف در صنایع دارند و در تناژ بالا مورد خرید و فروش قرار می‌گیرند، عدم شناخت و تشخیص مقاطع باکیفیت و اصل از مقاطع بی‌کیفیت و تقلبی منجر به وارد آمدن ضرر و زیان مالی هنگفتی خواهد شد. اما این تنها یک طرف قضیه است و از طرف دیگر، استفاده از مقاطع فولادی بی‌کیفیت که خواص و کارایی مطلوبی ندارند، سبب شکست زودتر از موعد و نیز ویرانی سازه‌ها و تجهیزات ساخته‌شده با آن‌ها خواهد شد که در این صورت علاوه‌بر خسارت مالی، تلفات جانی نیز در پی خواهد داشت. بنابراین، تشخیص آهن آلات اصل از تقلبی مهم‌ترین گام قبل از خرید این محصولات است.
سؤالات متداول
در ادامه به برخی سوالات کاربران درباره کیفیت سنجی مقاطع فولادی، اهمیت آن و نحوه اجرای آن پاسخ خواهیم داد.
توجه به علامت اختصاری حک‌شده بر روی میلگرد، پلاک محصول نصب‌شده بر روی میلگردها، تطابق وزن میلگرد با وزن درج‌شده در جدول اشتال، بررسی گواهی کنترل کیفیت میلگرد و توجه به رنگ و تغییرات شکل ظاهری آن‌ها.
توجه به شکل ظاهری تیرآهن، انطباق وزن تیرآهن با وزن جدول اشتال، توجه به علائم حک‌شده بر روی تیرآهن و پلاک آن، رنگ تیرآهن، قابلیت جوش‌پذیری و بسته‌بندی تیرآهن و وزن هر بسته.
به‌دلیل تنوع بیشتر ورق‌های فولادی تشخیص کیفیت آن‌ها متفاوت از یکدیگر است. توجه به یکنواختی سطح، عدم وجود خراش و اعوجاج سطحی، توجه به پوشش و شکل و اندازه گل‌های ورق گالوانیزه، تلرانس ابعادی ورق‌های روغنی و یکنواختی رنگ و چسبندگی آن در ورق‌های رنگی ازجمله این موارد است.
برخورداری از سطوح داخلی و خارجی صاف، عدم وجود عیوب ساختاری و سطحی در لوله، درز جوش استاندارد و توجه به تست‌های تعیین گرید و کیفیت لوله‌های استیل ازجمله موارد تعیین کیفیت لوله‌های فولادی هستند.